پرسش :

امر به معروف ونهي از منكر كردن براي خطاي پدر ومادر چگونه است؟


شرح پرسش :
پاسخ :
اسلام از نظر حقوقى حساب ويژه‏اى براى پدر و مادر بازكرده همان گونه كه در جنبه‏هاى عاطفى نيز حساب جداگانه‏اى براى آنها در نظر گرفته است لذا در روايات آمده كه اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خير و بركت و سعادت فرزند مى‏شود اگر در حق فرزندان خود دعا كنند خداوند به اين دعا توجه خاصى مى‏نمايد كما اين كه اگر والدين از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناكرده آنها نفرين كنند ممكن است، خداوند بر چنين فرزندانى كه موجب ناراحتى والدين شوند قهر و غضب نمايد حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و ديات آمده كه اگر پدرى خداى ناكرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمى‏شود مگر در يك شرايط استثنايى با تشخيص حاكم شرع، همچنين از نظر شرعى پدر و مادر مى‏توانند به اندازه نيازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از اين قبيل در فقه اسلامى زياد وجود دارد يا در روايات آمده «نيكى كردن به والدين بزرگترين فريضه است» و يا اينكه مى‏فرمايد «بهشت زير پاى مادران است» اين همه آيه و روايت كه در اين زمينه وارد شده حاكى از اهميتى است كه خداوند براى والدين قائل شده است و اينها بدون حكمت نيست چه اينكه اينها در مقابل زحماتى كه والدين براى فرزندان متحمل مى‏شوند ناچيز است آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنين بعد از تولد دوران شيرخوارگى و بعد كودكى مشكلاتى بسيار زيادى را متحمل شده‏اند بنابراين خداوند نيز در مقابل زحمات آنها حقوق ويژه‏اي را براى آنها قائل شده است. از اين رو بايد در هر شرايطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات دربرخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند البته توجه به اين نكته لازم است كه خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى كه انجام مى‏دهند مورد سؤال قرار مى‏دهد و والدين نيز بايد پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند بنابراين در همه حال ما وظيفه داريم به والدين خود احترام بگذاريم حتى اگر آنها به ما بى احترامى كنند فقط اگر آنها بخواهند ما را به كار حرامى وادار كنند يا از انجام تكليف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جايز نيست چه اينكه اطاعت خداوند بر هر كس ديگر حتى والدين نيز مقدم است.

اما اين كه چگونه در برابر والدين خود تواضع داشته باشيم و علي رغم مخالفت آنها با برخي انتظارات ما به آنها بي احترامي نكنيم بايد گفت:

1. چه خوب است درباره زحمات فراواني كه آنها درباره هر يك از فرزندانشان كشيده اند خوب بيانديشيم و تلاش هاي شبانه روزي آنها را در برابر چشمان خود مجسم كنيم به خصوص زحمات فراوان دوران بارداري مادر و يا سال هاي اوليه زندگي كه با تمام قدرت براي سلامت و رشد و كمال فرزندان هر رنجي را به خود خريدند و سلامت و سعادت ما را آرزو مي كردند و هم اكنون نيز در انديشه همين امر هستند.

2. با مطالعه كتاب ها و منابع ديني و اخلاقي كه درباره ارزش و مقام والدين صحبت كرده اند، جايگاه آنها را براي خود روشن تر كنيم.

در اين زمينه مناسب است آيات و روايات و تفسير و تحليل آن را در برخي كتب حديث را كه از زبان پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بيان شده است به خوبي مطالعه كنيم.

3. چگونگي رفتار و برخورد افرادي كه در پرتو احترام و تواضع به پدر و مادر به موفقيت و خوشبختي رسيده اند مطالعه كنيد زيرا شما خوب مي دانيد علاوه بر اين كه در آخرت از نتيجه تواضع در برابر والدين هر انساني سود خواهد برد، در همين دنيا نيز از اظهار رضايت والدين و دعاي والدين بهره مند مي شود و اثرات سودمند سريع دنيوي نيز در اين جهان نيز فراوان است و بدانيد كه يكي از عوامل موفقيت و سعادتمند شدن در اين دنيا (كه افراد زيادي آن را تجربه كرده اند) دعاي پدر و مادر در حق فرزند است. طبيعي است كه بايد در اين مسير و براي كسب رضايت آنها ناملايمات و سختي هاي لازم را تحمل كرد و در مقابل آنها تواضع به خرج دارد.

4. توجه داشته باشيد كه اشتباه را هرگز نبايد با اشتباه پاسخ داد به خصوص در مقابل والدين زيرا در آن صورت مجموع اشتباهات بيشتر خواهد شد نه آن كه كاسته شود و اگر شما نيز با روش و برخورد اشتباه به رفتار اشتباه آنها پاسخ دهيد مشكلي را حل نخواهد كرد پس براي اصلاح امر و حركت به سوي كمال و رشد در رفتار و روش برخورد خود دقت بيشتري به خرج دهيم كه هم مرتكب خلاف و گناهي نشويم و هم شايد بتوان با تواضع و خضوع در برابر آنها روش برخورد آنها را تغيير دهيم.

اما در مورد امر به معروف و نهي از منكر نكاتي را بايد متذكر شويم و آن اينكه :

امر به معروف ونهى از منكر در مورد هر كسى واجب است. ولى بايد با شرايط خاص خود انجام گيرد. فرزند با رعايت احترام، رفتارى جذاب و زبانى سازنده و منطقى مى‏تواند والدين خود را نصيحت كند.جهت اينكه مقداري بيشتر با شرايط و مراتب امر به معروف و نهي از منكر آشنا شويد ما برخي از شرايط مهم در امر به معروف و نهي از منكر را خدمت شما بيان مي كنيم :

امر به معروف و نهى از منكر از مهم‏ترين و عالى‏ترين واجبات اسلامى است كه در احاديث به عنوان روش پيامبران و شيوه‏ى صالحان و دو فريضه بزرگ الهى كه موجب احياء ديگر واجبات مى‏شود ياد شده است. در عين حال همچون ديگر واجبات الهى داراى شرايط و مراتبى است و در صورت وجود شرايط واجب و الاّ تكليفى بر انسان نيست.

الف) شرايط وجوب امر به معروف و نهى از منكر:

1. كسى كه آمر يا ناهى است، بايد معروف و منكر (عمل نيك و زشت) را از نظر اسلام بشناسد.

2. احتمال بدهيد كه امر يا نهى او اثر دارد.

3. شخص گنهكار اصرار بر ادامه كار خود داشته باشد.

4. امر و نهى، سبب ضرر جانى، مالى، آبرويى قابل توجه به خودش يا نزديكانش و يا ساير مؤمنين نشود.

ب) آداب امر به معروف و نهى از منكر:

سزاوار است كسى كه به معروف امر مى‏كند و از منكر جلوگيرى مى‏كند:

1. اخلاق و آداب اسلامى را مراعات و با روى خوش برخورد كند و همانند طبيبى دلسوز و پدرى مهربان رفتار نمايد.

2. فقط براى رضاى خدا و به دور از هرگونه خودخواهى و برترى‏جويى اقدام نمايد.

3. از تجسس و پرده‏درى خوددارى و كاملاً صبورانه عمل كند.

ج) مراتب يا مراحل امر به معروف و نهى از منكر:

1. مرحله انكار قلبى: يعنى اظهار خشنودى از معروف و اظهار نارضايتى از منكر، به عبارت ديگر. حداقل انتظارى كه از يك مسلمان مى‏رود اين است كه به هر شكل ممكن علاقه‏مندى قلبى خود را به معروف و نفرت خود را از منكر نشان دهد. كه مى‏توان با جلوه‏هاى گوناگون مثل: نوع نگاه، سكوت معنى‏دار، سر به زير انداختن، روى گرداندن، اخم كردن و... خشنودى يا ناخشنودى خود را از آن عمل بروز دهد.

در اين مرتبه همه ظرافت‏ها و نكات روانشناختى را بايد به كار برد تا حيثيت و شخصيت افراد خدشه‏دار نشود بخصوص در امر ونهي نسبت به والدين .

2. مرحله انكار زبانى: يعنى از تارك معروف و عامل به منكر بخواهيم از اين رفتارش دست بردارد. نوع بيان در اين مرحله درجاتى دارد. مثل سربسته سخن گفتن، پند دادن، سخن ملايم گفتن، به صراحت سخن گفتن و شايد در مراحلى خشونت لفظى و درشتگويى ضرورت پيدا كند كه همه اين درجات با توجه به مخاطب و از مرحله آرام مى‏بايست شروع شود.

3. مرحله انكار (اقدام) عملى: گاه ممكن است منكر چنان ريشه‏دار باشد كه با مراحل اول و دوم امكان ريشه‏كن كردن آن وجود نداشته باشد كه نوبت به مرحله سوم برسد كه منظور هر گونه فعاليت هدفدار مشروعى است كه زمينه را براى ريشه‏كنى فساد و رشد معروف فراهم مى‏سازد و تا زمانى كه به ضرب و شتم كشيده نشده انسان مى‏تواند ادامه دهد. اما چنانچه نياز به ضرب و شتم باشد مى‏بايست از ولى امر مسلمين اجازه گرفت و يا به مراجع قانونى و ذيصلاح واگذار شود.

بنابر اين در انجام امر به معروف و نهى از منكر، شرايط، آداب و مراتب آن با درجاتى خاص كه براى هر يك ذكر شد، مى‏بايست مد نظر قرار گيرد و سپس دست به اقدام زد و در صورتى كه فرد گنهكار تعمد به ترويج فساد وانجام عمل گناه نداشته باشد، گناه را ترك مى‏كند. اما اگر تعمد در كار است، وظيفه چيز ديگرى است و مى‏بايست از طريق مركز قدرت و قوه قهريه با اينگونه افراد برخورد شود.

اما در مورد پدر و مادر اگر مي دانيد كه تذكر شما مفيد ست و موثر است اقدام كنيد و درغير اين صورت مي توانيد از كساني كه مي دانيد صحبت آنها موثر است استفاده كنيد و از آنها بخواهيد كه به والدين شما تذكر دهند.اما در صورت نپذيرفتن حق هيچ گونه برخوردي با آنها نداريد.

براى مطالعه بيشتر رجوع شود به:

1. امر به معروف و نهى از منكر، سيد حسن اسلامى

2. امر به معروف و نهى از منكر، آية‏الله حسين نورى

3.اواخر توضيح‏المسائل حضرت امام خمينى«ره» (بحث شرايط امر به معروف و نهى از منكر)

www.dte.ir